Tüp bebek uygulamalarında yeni yöntemler bebek sahibi olma şansını arttırıyor
Liv Hospital Kadın Hastalıkları, Doğum ve Perinatoloji Uzmanı Prof. Dr. Nilgün Turhan tüp bebek uygulamalarında son tedavi yöntemlerini anlattı.
Kromozom bozukluğunda tüp bebek tedavisi
Preimplantasyon genetik tanı (PGT); embriyoların rahim içine transfer edilmeden önce üçüncü veya beşinci gününde embriyolardan alınan hücre örneklerinde genetik testler yapılarak anneye sağlıklı embriyoların yerleştirilmesi yöntemidir. Sağlıklı embriyo seçilerek gebelik ve canlı doğum oranları artmakta aynı zamanda tıbbi sebepler nedeni ile gebeliği sonlandırma zorluğu ortadan kalkmaktadır.
Hedef canlı doğum oranını artırmak
PGT iki amaçla yapılır. Birinci amaç anöploid yani kromozomal olarak anormal olan embriyoların ayıklanarak öploid yani kromozomal olarak normal embriyoların seçilmesidir. Genç hastaların yumurtalarında kromozom bozukluğu bulunma riski daha düşük ve gebelik sonuçları daha iyi olmasına rağmen embriyolarının yaklaşık yüzde 20-40'ında kromozomal bozukluk vardır (anöploidi). Yaş ilerledikçe yumurta sayısı ve kalitesi düşer, embriyolarda kromozom bozukluğu bulunma riski artar.
37 yaş ve üzeri anne adayları, daha önce başarısız tüp bebek uygulamaları olanlar, embriyonun tutunamadığı hastalar, erken gebelik kayıpları olan hastalar, şiddetli sperm yapım bozukluğu olan çiftlerde PGT sayesinde kromozom yapısı sağlıklı olan embriyolar transfer edilerek canlı doğum oranının arttırılması hedeflenir. Daha önceleri bu genetik testler FİSH yöntemi ile sınırlı sayıda kromozom için yapılırken bugün kapsamlı kromozomal tarama (aCGH) tekniği kullanılarak incelenen embriyoya ait tüm kromozomlar ve kromozomlara ait bozukluklar tespit edilebilir.
Kimler PGT adayıdır?
PGT yapılmasında ikinci amaç ise belli bir genetik bozukluk veya hastalık taşıyıcısı olan eşlerde bu hastalıkların tanısının konmasıdır. Bunlar kromozomal anormallikler (translokasyonlar, inversiyonlar) olabildiği gibi bazen de Akdeniz anemisi, kistik fibrozis gibi mutasyonu bilinen genetik hastalık taşıyıcısı olan çiftler, geçmişte gen seviyesinde gösterilen bir durum nedeni ile hasta çocuğu olan veya kaybedilen çocuğu olan çiftler, ailesel bir genetik hastalık hikayesi olan çiftler tek gen hastalıkları için PGT adayıdırlar. Bunların dışında kan hastalığı olan kardeşin tedavisi için uygun doku tipinde embriyonun (HLA Tayini) belirlenmesi amacı ile de PGT uygulanır.
Tüp bebek tedavilerindeki yeniliklerden biri embriyoların blastosist evresine kadar (embriyo gelişiminin 5’inci ya da 6’ncı günü) büyütülerek embriyonun trofektoderm (plasentayı oluşturacak olan) tabakasından biyopsi almaktır. Bu sayede fetusa (doğacak bebeğe) ait hücreler zarar görmemiş olur. Bazen kadında veya erkekte olan dengeli kromozom bozuklukları (translokasyonlar, inversiyonlar, delesyonlar) çocuklarda zeka geriliği, gelişim geriliği, otizm spektrum bozuklukları, dismorfik özellikler ve diğer doğuştan anomaliler gibi birçok genetik sendromun sebebi olabilir. Kadın ve erkek tamamen normal görünse bile tüp bebekte döllenmiş yumurtaların yüzde 80’inden fazlası anormal veya taşıyıcı olacaktır. Kadın ve erkeğin kanında periferik karyotip tetkiki ile kromozomları incelenir. Yeni geliştirilen kromozomal mikroarray testi ise klasik karyotiplendirme testlerinin tespit edemediği derecede küçük genomik dengesizlikleri tespit edilerek tanı açısında 5 kat daha fazla kazanç sağlar.
Genetik hastalık taşıyıcısı olup olmadığı taranabilir
Daha önce genetik bir hastalık taşıdığı belirlenmiş bir çocuk sahibi olan çiftler, ailesinde genetik hastalık taşıyıcılığı olan bireyler, özellikle ülkemizde yaygın olan akraba evliliği yapmış çiftler ve etnik olarak bazı genetik hastalıkları taşıma riski yüksek bir gruba mensup çiftlerin kanından yapılan Genetik Hastalık Taşıyıcılık Testi ile genlerinde taşınma olasılığı muhtemel 200’ün üzerinde genetik hastalık ve yaklaşık 1600 kadar mutasyon açısından taşıyıcılık durumu taranabilir.
Tek seferde 20 bin gene bakılabiliyor
Genom üzerinde proteinlerin kodlanmasını sağlayan DNA’nın kısa işlevsel bölgelerine egzomlar denir. Bunlar genomun sadece yüzde1'lik alanını kapsasa da genetik hastalıkların çoğundan sorumludur. Bilinen genetik hastalıkların sebebi olan bozuklukların yüzde 84'ü ekzom üzerinde bulunur. Toplumda çoğu nadir hastalık grubunda olmak üzere 2000'den fazla genetik hastalık vardır. Eski teknolojiler bir seferde tek gene bakabilirken, yeni nesil genetik teknolojiler tek seferde 20 bin gene bakabilir. Tüm egzom dizileme testleri klinik öneme sahip olan genlerinin yüksek güvenilirlikle dizilenmesini ve analizini sağlar.
Sağlıklı sperm nasıl seçilir?
Spermin genetik yapısı normal döllenme ve sağlıklı bir embriyoya hayat verme açısından önemlidir. Bazı durumlarda spermin DNA yapısı bozulur. Böyle bir sperm yapısı semen analizinde anormal bir sonuç vermez. Bu amaçla DNA’nın fragmantasyon analizi ile bütünlüğünün koruyup korumadığı test edilir. Açıklanamayan kısırlık, anormal embriyo gelişimi, tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı, tekrarlayan gebelik kaybı durumlarında Sperm DNA Fragmantasyon testi yapılmalıdır. Normalde hasarlı sperm oranının yüzde 15’in altında olması beklenir. Yüzde 15-30 arası ara kademe olup yüzde 30’dan fazla anormal sperm içeren semene sahip erkekler risk altında kabul edilir. Tüp bebek tedavilerinde morfolojik olarak ciddi problemleri olan spermler ile yapılan işlemler sonucu gelişen embriyoların daha düşük kalitede olduğu bilinir. Bu nedenle mikroenjeksiyon için en iyi spermlerin seçilmesi çok önemlidir. Son zamanlarda kullanılmaya başlanılan ve yüksek büyütme ile en kaliteli spermin mikroskop ile çok büyütülerek seçilebilmesine imkan sağlayan IMSI sistemi sperm problemi olan çiftlerde kaliteli embriyoların gelişmesine ve daha yüksek gebelik oranları elde edilmesine imkan sağlar.
Blastosist (5. gün) transferi gebelik şansını artırıyor mu?
Tüp bebek tedavisinde embriyolar genellikle 2-8 hücre aşamasında (2-3 gün) rahime transfer edilmektedir. Embriyoların kültür süreleri 5. güne kadar uzatılarak blastokist hücreleri elde edilebilir. Blastokist hücreleri canlılığını ispatlamış rahime tutunma ihtimali yüksek hücrelerdir. Genel olarak “blastokist transferi” gebelik oranını artırır.
Hızlı dondurma yöntemi-vitrifikasyon hangi durumlarda kullanılıyor
Yumurta, sperm ve 3. gün ve 5. gün embriyoları bugün artık hızlı dondurma tekniği ile olan vitrifikasyon yöntemi ile dondurulmaktadır. Vitrifikasyon yöntemi ile dondurma çözme sonrası embriyolarda canlılık oranı çok yüksektir. Başarılı tüp bebek merkezlerinde embriyoloji laboratuarının yüksek teknolojiye sahip olması yanında laboratuarda en son teknikleri ve yöntemleri uygulayan embriyolog ve biyologların bilgi ve deneyimleri de gebelik oranlarını yükseltmektedir. Tüp bebek tedavilerinde her geçen gün gelişen yenilikler çocuk isteyen çiftlerde umutlarımızı ve başarı oranlarımızı artırmaktadır.
